بررسی طبقه بندی نوین آی . یو. سی . ان از پارکها و مناطق حفاظت شده

تاریخچه ای از تلاشهایی که در زمینه طبقه بندی مناطق تحت حفاظت از سال 1969 تا سال 1987 که نخستین راهنمای رسمی آی . یو. سی . ان منتشر گردید ارائه شده است. این راهنما که مشتمل بر 8 طبقه اصلی و 2 طبقه فرعی بود بیش از یکدهه در سراسر جهان به تجربه کشیده شد. بیشتر کشورها تلاش کردند که مناطق تحت حفاظت خود را از نظر خصوصیات ‘ اهداف مدیریت و معیار گزینش با این راهنما تطبیق دهند . دستاوردها و فواید این راهنما جمع بندی و ارائه شده است. کاستیهای این راهنما که باعث شد در سال 1994 مورد تجدید نظر قرار گرفته و طبقه بندی جدیدی ارائه گردد. بقرار زیرند: - همه طبقات راهنما قابل تطبیق به همه شرایط نبودند. - عناوین‘ اهداف مدیریت و نحوه گزینش برخی از طبقات مبهم بودند. - باترمینولوژی جدید حفاظت همخوانی نداشتند - مسائل نوین دهه اخیر نظیر تنوع زیستی‘ توسعه پایدار‘ پدیده گلخانه ای در راهنما ملحوظ نشده بود. - دستاوردهای بیولوژی حفاظت در دهه اخیر را در بر نمی گرفت - نقش جوامع محلی و مشارکت آنها در حفاظت مستمر در طبقات کم رنگ بود. - بعضی از مناطق به علت موقعیت بینابینی قابل تطبیق به یک طبقه مشخص نبودند. با توجه به موارد فوق آی .یو. سی. ان از سال 1984 در صدد بر آمد که راهنمای طبقه بندی مناطق را مورد بازنگری قرار داده و آنرا به هنگام نماید. در کنگره کارکاس نیز ضرورت تغییر راهنمای طبقه بندی مناطق مورد تأکید قرار گرفت . در سال 1994 با توجه به دستاوردهای تجربی کشورها از کاربرد راهنمای فوق طبقه بندی جدیدی ارائه گردید. این راهنما مناطق تحت حفاظت را بر حسب 9 دسته اهداف مدیریت در 6 طبقه تفکیک کرده است و الویت هر یک از اهداف مدیریت را درهر طبقه مشخص نموده است. این راهنما دارای مزیتهایی است که درمقاله ذکر شده اند. سادگی‘ سهولت ‘ کاربرد‘ روشنی مفاهیم و کاهش طبقات از آن جمله اند. با وجود این هنوز امکان تطبیق همه مناطق بر طبقات 6 گانه فوق امکان پذیر نیست. به عنوان نمونه مناطق حفاظت شده ایران با هیچیک از طبقات این راهنما کاملا همخوانی ندارد. این مناطق از یکسو به طبقه IV و ازسوی دیگر به طبقه VI نزدیک بوده و با آنها مشابهت هایی دارند ولی همتراز با آنها نیستند. برای مدیریت اصولی مناطق براساس اهداف مشخص ‘ تعیین جایگاه آنها امری ضروری است. برای تعیین موقعیت همترازی مناطق حفاظت شده با یکی از طبقات راهنمای جدید و رفع باتکلیفی‘ پیشنهاد شده است که محدوده های امن آنها از 5/1 به 3/2 افزایش یابد تا بتوان این مناطق را با طبقه VI که برای حفاظت از تنوع زیستی اختصاص یافته اند همتراز نمود واهداف مدیریت این طبقه را بر انها اعمال نمود . این مقاله فواید این اقدام و ضرورت آن از جنبه های مختلف مورد بحث قرار گرفته است . در صورتی که نتوان گستره محدوده های امن را بر اساس معیار گزینش طبقه VI بسطح مطلوبی ارتقاء داد‘ مناطق حفاظت شده همچنان از جایگاه بینابینی برخوردار خواهند شد وازنظر مدیریت این موقعیت به هیچوجه بسود آنها نبوده و دستیابی به اهداف آنها را بسیار دشوار خواهد نمود. از 6 طبقه آی . یو. سی. ان کشور ایران 4 طبقه را داراست . طبیعت کشور هنوز توانایی عرضه گستره های طبیعی دست نخورده برای گزینش مناطقی همپایه با طبقه I را دارد.و باید در این مورد تلاشهایی صورت گیرد. ولی در گستره محیط طبیعی امکان انتخاب مناطقی همتراز با طبقه V دشوار به نظر می رسد. بهر جهت برای تکمیل شبکه مناطق حفاظت شده و غنی سازی آن‘ چه از نظر تکمیل طبقات و چه از نظر انتخاب مناطق پشتوانه بایدهمه تلاشها بکارگرفته شوند.